1- İsim-fiil: Fiil kök ya da gövdelerinden "-ma,-me,-mak,-mak,-ış,-iş" ekleriyle türeyen, cümlede isim olan ve yan cümlecik kuran fiilimsilerdir.
Ör: Çok uyumak baş ağrısı yapar. Tatili İzmir'de geçirmeyi düşünüyorum.
isim-fiil isim-fiil
Yemek yemeyişiniz annenizi üzer.
isim-fiil
NOT: Kolay olarak isim-fiil eklerini hatırlamanız için "mayışmak" kelimesinden yararlanabilirsiniz.
İsim-fiiller hal ve iyelik ekleriyle bunların olumsuz şekillerini de alabilirler.
Ör: Konuşmayı seviyorum. Yazmaktan çok hoşlanıyorum.NOT: Kelimeye iş, oluş ve hareket anlamı katan ekler isim-fill, olumsuzluk ifade eden ekler de olumsuzluk ekidir.
Ör: Onunla dolaşma, diye seni kaç kez uyardım. Olumsuzluk
Kiralık ev için günlerce dolaşmamız hepimizi çok yordu. İsim-fiil
Lütfen bu konuyla ilgili yazı yazma. Olumsuzluk
Sık sık okuma yazma çalışmaları yapıyoruz. İsim-fiil
UYARI: Ezme, asma, çarpma, toplama, sarma, bağlama, basma gibi bir nesnenin veya bir kavramın adı olarak kalıplaşan kelimeler isim-fiil sayılmaz.
Ör: Matematik dersinde çarpma işlemini hiç anlamadım.
Üzümün yetiştiği ağaç asmadır.
Spor yapmamız bizim için çok yararlı. Sınavı olmasına rağmen çalışmaması zayıf
almasına yol açtı.
Bu güzel fıkraya gülmeyişi, onu daha önce dinlemesinden olsa gerek.
2- Sıfat-fiil: Fiil kök ya da gövdelerinden "-an/-en,-ası/-esi,-maz/mez,-r/-ar/-er,-dık/-dik/-duk/dük, -acak/-ecek, -mış/-miş/-muş/-müş" ekleriyle oluşturulan ve genellikle ismi niteleyen, cümlede sıfat olan ve yan cümlecik kuran fiilimsilere sıfat-fiil (ortaç) denir.
Sıfat-fiil eki Örnek cümleler
_an/-en Hızla koşan çocuk önünde yürüyen yaşlı kadına çarptı.
Uzak şehirlerden gelen yolcular önlerinde duran çantalara bakıyorlardı.
-ası/-esi Annelerimiz, omuzlarda taşınası , elleri öpülesi insanlardır.
Gölün eşsiz güzelliği karşısında, görülesi bir manzara dedim.
-maz/-mez Hepimiz tükenmez bir azimle aşılmaz dağlardan geçtik.
Dedem, şakayla karışık, "Şu utanmaz adamın yaptığına bak!" dedi.
-dık/-dik Bu kasabada tanıdık bir yüz, bildik bir sokak yok mu?
Bu işi başarmak için yapmadık şey bırakmadı.
-acak/-ecek Burası, doğal güzellikleriyle tam görülecek, gezilecek bir yerdi.
Ağabeyi bunda utanacak, sıkılacak bir şey yok, dedi.
-mış/-miş Unutulmuş güzel anılardan geriye neler kalmadı ki...
Bütün öğrenciler bitmiş bir yılın yorgunluğunu atmak için tatile çıktı.
NOT: Bazı sıfat-fiil ekleriyle (-maz/-mez, -mış/-miş,-acak/-ecek,-ar/-er) zaman eklerini
karıştırmamak gerekir.
Ek Zaman eki Sıfat fiil eki
-mez Bu iş bu sürede asla bitmez. Hepimiz bitmez bir işe koyulduk.
-mış Başladıkları iş yarım kalmış. Yarım kalmış bir işi bitirmek bazen zor olur.
-ecek O güzel günler gelecek. Gelecek günler güzel olacak.
-ar Saat gürültüyle sabahlaeyin çalar. Geç kalmamak için çalar saat aldı.
NOT: Sıfat-fiiller isimlerin aldığı hal ve iyelik eklerini alabilirler.
Ör: Bizim buraya geleceğimizi herkes biliyordu.
Birlikte oturduğumuz bu kişileri tanıyor musunuz?
Sizi ne kadar özlediğimizi sizden ayrı kalınca anladık.
NOT: Sıfat-fiiller adlaşmış sıfat olarak da kullanılabilir.
Ör: Gelen gideni aratır.
Tanıdıklara selam söyle.
Her söylenene kulak asma.
3- Zarf-fiil (Ulaç): Fiil kök ya da gövdelerinden -ıp,-ken,-arak,-ınca,-dıkça,-madan,-al vb. ekleriyle türeyen, cümlede zarf olan ve yan cümlecik kuran fiilimsilere zarf-fiil (ulaç veya bağeylem) denir.
Zarf-fiil eki Örnek cümle Cümleye kattığı anlam
-ıp Günlerce çalışıp da başarılı oldu. durum
Etrafına bakıp yerine sessizce otrudu. zaman
-arak Gülümseyerek anlatmaya başladı. durum
-ınca Televizyondaki film bitince yatacağını söyledi. zaman
-dıkça İstanbul'a gittikçe onu görüyorum. zaman
Olayın ayrıntıları ortaya çıktıkça olanları anladık. durum
-ken Akşamın karanlığı çökerken yola koyulduk. zaman
-madan Gerekli şartları yerine getirmeden olmaz. durum
Akşam olmadan eve varmalıyız. zaman
-maksızın Kar durmaksızın yağıyor. durum
-alı/eli Biz bu eve geleli tam yirmi yıl olmuş. zaman
-ır..mez Ödevini bitirir bitirmez bahçeye oynamaya gitti. zaman
-a/-e Okula koşa koşa gitti. durum
NOT: Zarf-fiil türeten ekler fiil anlamını yitirmiş zarflar da türetebilir. Bunlar zarf-fiil sayılmaz.
Ör: Dershaneye giderek durumu anlat. Zarf-fiil
İşler giderek kötüleşiyor. Zarf
Sen burada oldukça bana kimse dokunamaz. Zarfiil
Hava oldukça sıcaktı. zarf
ÖDEV
Fiilimsilerin cümleye kattığı anlamları yazınız.
1. Yatar yatmaz uykuya dalarım.
2. Eve gider gitmez beni ara.
3. Eski komşumuzu görür görmez tanıdım.
4. Öğretmen okuyuşumu beğendi.
5. Kalabalıkta oturuşuna kalkışına dikkat et.
6. Çocuklar güle oynaya dışarı çıktılar.
7. Sen gideli buralar çok değişti.
8. Ağlayarak yanımdan gitti.
9. Kursa başlayalı çok mutlu.
10.Bu kitabı okuyup özetleyeceğim.
11.Geçiyorken bana uğramış.
12.Ben gelene kadar gitmeyin.
13.O sordukça ben güldüm.
Aşağıdaki sıfat-fiilleri isim-fiil yapınız.
1.Yatacak yer bulabildiniz mi?
2.Gelen çocuk seni sordu.
3.Uyuyan adamı uyandırma.
4.Tanıdık kimse yok mu?
5.Taş düştüğü yerde ağırdır.
6.Herkes kendi bildiğini okuyor.
7.Onu aramadık yer kalmadı.
Aşağıdaki cümlelerde geçen fiilimsileri bularak, hangi tür fiilimsi olduklarını yazınız.
1.İmzalanmayı bekleyen bir sürü evrak var.
2.El ele tutuşup yürüyen iki küçüğün ardından bakakaldım.
3.Buraya bir daha gelmemesini nasıl söyleyeceğimizi düşünüyorduk.
4.İnsan yaşlanınca kendine yakın olanları, değiştirmeye çalışır.
5.Başarıya ulaşmak ancak düzenli çalışmayla mümkündür.
6.Şemsiyesini almadan çıkmış; halbuki yağmur yağacağı belliydi.
7.Yağmur yağdığını görünce, sokağa çıkmaktan vazgeçti.
8.Araba devrilince yol gösteren çok olur.
9.Suçluyken haklıymış gibi davrananlara çok kızardı.
10.Bu çok bilmiş adam, olur olmaz sorular sorarak herkesin canını sıktı.
EK BİLGİ:
Yan cümlecik: Yüklemi fiilimsi, koşul çekimli veya aktarma bir cümle olan cümleciklere yan cümlecik denir.
Ör: Karnı acıkınca/ eve gitti.
yan cümle temel cümle
Oraya şimdi gitmek/ tehlikelidir.
yan cümle temel cümle
Evi güzelce temizleyerek/ eşyaları yerleştirdik.
yan cümle temel cümle
